"Our mission of disseminating knowledge is only half complete if the information is not made widely and readily available to society."
Open access is een brede internationale beweging die streeft naar gratis en open online toegang tot wetenschappelijke informatie, zoals publicaties en data. Een publicatie wordt gedefinieerd als 'open access' wanneer er geen financiële, wettelijke of technische belemmeringen zijn om toegang te krijgen - dat wil zeggen wanneer iedereen de informatie kan lezen, downloaden, kopiëren, verspreiden, afdrukken, zoeken, voor gebruik in bijvoorbeeld onderwijs of op een andere manier binnen de wettelijke overeenkomsten.
Open access is tevens een publicatiemodel voor wetenschappelijke communicatie dat onderzoeksinformatie kosteloos beschikbaar stelt aan lezers, in tegenstelling tot het traditionele abonnementsmodel waarin lezers toegang hebben tot wetenschappelijke informatie door een abonnement te betalen (meestal via bibliotheken).
Een van de belangrijkste voordelen van open access is dat het de zichtbaarheid en het hergebruik van academische onderzoeksresultaten verhoogt. Er is ook kritiek, bijvoorbeeld rond kwaliteit. De beginselen van open access zijn uiteengezet in de Berlin Declaration on Open Access to Knowledge in the Sciences and Humanities (2003). Deze verklaring is ondertekend door vele internationale organisaties voor academisch onderzoek, waaronder alle Nederlandse universiteiten (VSNU) en onderzoeksorganisaties.
Er zijn verschillende manieren om open access te bereiken:
De gouden route:
1) Volledig open access tijdschriften: publicatie via uitgeversplatforms, in volledig open access tijdschriften. Deze route kan kosten met zich meebrengen. De publicatiekosten, ook wel 'article publication charges' (APC's) genoemd, worden gedragen door auteurs of door hun instellingen. Veel onderzoeksfinanciers ondersteunen open access en zijn bereid de kosten te dekken. Een lijst met volledig open access tijdschriften die wereldwijd toegankelijk zijn, is te vinden op de DOAJ-website.
2) Hybride tijdschriften: publicatie via "hybride" tijdschriften. Deze tijdschriften zijn abonnementtijdschriften die open access-publicatie van afzonderlijke artikelen tegen betaling (APC) toestaan. Dankzij een reeks deals tussen de VSNU en verschillende academische uitgevers, kunnen aan Nederland gelieerde onderzoekers gratis in duizenden (met name) hybride tijdschriften publiceren.
De groene route: de volledige tekst van academische publicaties wordt gedeponeerd in een 'trusted' repository, een publiek toegankelijke database die wordt beheerd door een onderzoeksorganisatie. U kunt alle Nederlandse institutionele repositories vinden via het Netherlands Research Portal op OpenAIRE CONNECT. Dit portaal geeft toegang tot alle publicaties opgeslagen in Nederlandse repositories.
De diamanten route: publicatie via 'diamond' journals / -platforms die geen publicatiekosten (APC's) in rekening brengen. Diamond open access tijdschriften worden meestal gefinancierd via bibliotheeksubsidies, instellingen of societëiten. Diamond tijdschriften zijn te vinden door op de DOAJ-website te filteren op 'Journals without APCs'.
Peter Suber, een van de eerste thought-leaders op het gebied van open access, gaf eerder deze definitie.
Deze website informeert academici over de voordelen van open access tot de resultaten van publiek gefinancierd onderzoek